声无哀乐论

作者介绍

赏析

shēng wú āi yuè lùn
声无哀乐论

yǒu qín kè wèn yú dōng yě zhǔ rén yuē: wén zhī qián lùn yuē: zhì shì zhī yīn ān yǐ lè, wáng guó zhī yīn āi yǐ sī.
有秦客问于东野主人曰：「闻之前论曰：『治世之音安以乐，亡国之音哀以思。
fū zhì luàn zài zhèng, ér yīn shēng yīng zhī gù āi sī zhī qíng, biǎo yú jīn shí ān lè zhī xiàng, xíng yú guǎn xián yě.
』夫治乱在政，而音声应之；故哀思之情，表于金石；安乐之象，形于管弦也。
yòu zhòng ní wén sháo, shí yú shùn zhī dé jì zhá tīng xián, zhī zhòng guó zhī fēng.
又仲尼闻韶，识虞舜之德；季札听弦，知众国之风。
sī yǐ rán zhī shì, xiān xián suǒ bù yí yě.
斯已然之事，先贤所不疑也。
jīn zi dú yǐ wéi shēng wú āi yuè, qí lǐ hé jū? ruò yǒu jiā xùn, jīn qǐng wén qí shuō.
今子独以为声无哀乐，其理何居？若有嘉讯，今请闻其说。
zhǔ rén yīng zhī yuē: sī yì jiǔ zhì, mò kěn zhěng jiù, gù lìng lì shì làn yú míng shí.
」主人应之曰：「斯义久滞，莫肯拯救，故令历世滥于名实。
jīn méng qǐ dǎo, jiāng yán qí yī yú yān.
今蒙启导，将言其一隅焉。
fū tiān dì hé dé, wàn wù guì shēng, hán shǔ dài wǎng, wǔ xíng yǐ chéng.
夫天地合德，万物贵生，寒暑代往，五行以成。
gù zhāng wèi wǔ sè, fā wèi wǔ yīn yīn shēng zhī zuò, qí yóu chòu wèi zài yú tiān dì zhī jiān.
故章为五色，发为五音；音声之作，其犹臭味在于天地之间。
qí shàn yǔ bù shàn, suī zāo yù zhuó luàn, qí tǐ zì ruò ér bù biàn yě.
其善与不善，虽遭遇浊乱，其体自若而不变也。
qǐ yǐ ài zēng yì cāo āi yuè gǎi dù zāi? jí gōng shāng jí bǐ, shēng yīn kè xié, cǐ rén xīn zhì yuàn, qíng yù zhī suǒ zhōng.
岂以爱憎易操、哀乐改度哉？及宫商集比，声音克谐，此人心至愿，情欲之所锺。
gù rén zhī qíng bù kě zì, yù bù kě jí gù, yīn qí suǒ yòng, měi wèi zhī jié, shǐ āi bù zhì shāng, lè bù zhì yín, sī qí dà jiào yě.
故人知情不可恣，欲不可极故，因其所用，每为之节，使哀不至伤，乐不至淫，斯其大较也。
rán lè yún lè yún, zhōng gǔ yún hū zāi? āi yún āi yún, kū qì yún hū zāi? yīn zī ér yán, yù bó fēi lǐ jìng zhī shí, gē wǔ fēi bēi āi zhī zhǔ yě.
然『乐云乐云，锺鼓云乎哉？哀云哀云，哭泣云乎哉？因兹而言，玉帛非礼敬之实，歌舞非悲哀之主也。
hé yǐ míng zhī? fū shū fāng yì sú, gē kū bù tóng.
何以明之？夫殊方异俗，歌哭不同。
shǐ cuò ér yòng zhī, huò wén kū ér huān, huò tīng gē ér qī, rán ér āi yuè zhī qíng jūn yě.
使错而用之，或闻哭而欢，或听歌而戚，然而哀乐之情均也。
jīn yòng jūn tóng zhī qíng, àn, qī běn zuò gǎn, yòu tuō tóng zì, yī shì shuō wén xué piān zhù gǎi bǔ.
今用均同之情，案，「戚」本作「感」，又脱同字，依《世说·文学篇》注改补。
ér fā wàn shū zhī shēng, sī fēi yīn shēng zhī wú cháng zāi? rán shēng yīn hé bǐ, gǎn rén zhī zuì shēn zhě yě.
）而发万殊之声，斯非音声之无常哉？然声音和比，感人之最深者也。
láo zhě gē qí shì, lè zhě wǔ qí gōng.
劳者歌其事，乐者舞其功。
fū nèi yǒu bēi tòng zhī xīn, zé jī qiè āi yán.
夫内有悲痛之心，则激切哀言。
yán bǐ chéng shī, shēng bǐ chéng yīn.
言比成诗，声比成音。
zá ér yǒng zhī, jù ér tīng zhī, xīn dòng yú hé shēng, qíng gǎn yú kǔ yán.
杂而咏之，聚而听之，心动于和声，情感于苦言。
jiē tàn wèi jué, ér qì tì liú lián yǐ.
嗟叹未绝，而泣涕流涟矣。
fū āi xīn cáng yú kǔ xīn nèi, yù hé shēng ér hòu fā.
夫哀心藏于苦心内，遇和声而后发。
hé shēng wú xiàng, ér āi xīn yǒu zhǔ.
和声无象，而哀心有主。
fū yǐ yǒu zhǔ zhī āi xīn, yīn hū wú xiàng zhī hé shēng, qí suǒ jué wù, wéi āi ér yǐ.
夫以有主之哀心，因乎无象之和声，其所觉悟，唯哀而已。
qǐ fù zhī chuī wàn bù tóng, ér shǐ qí zì yǐ zāi.
岂复知『吹万不同，而使其自已』哉。
fēng sú zhī liú, suì chéng qí zhèng shì gù guó shǐ míng zhèng jiào zhī dé shī, shěn guó fēng zhī shèng shuāi, yín yǒng qíng xìng yǐ fěng qí shàng, gù yuē wáng guó zhī yīn āi yǐ sī yě.
风俗之流，遂成其政；是故国史明政教之得失，审国风之盛衰，吟咏情性以讽其上，故曰『亡国之音哀以思』也。
fū xǐ nù āi lè ài zēng cán jù, fán cǐ bā zhě, shēng mín suǒ yǐ jiē wù chuán qíng, qū bié yǒu shǔ, ér bù kě yì zhě yě.
夫喜、怒、哀、乐、爱、憎、惭、惧，凡此八者，生民所以接物传情，区别有属，而不可溢者也。
fū wèi yǐ gān kǔ wèi chēng, jīn yǐ jiǎ xián ér xīn ài, yǐ yǐ yú ér qíng zēng, zé ài zēng yí shǔ wǒ, ér xián yú yí shǔ bǐ yě.
夫味以甘苦为称，今以甲贤而心爱，以乙愚而情憎，则爱憎宜属我，而贤愚宜属彼也。
kě yǐ wǒ ài ér wèi zhī ài rén, wǒ zēng ér wèi zhī zēng rén, suǒ xǐ zé wèi zhī xǐ wèi, suǒ nù ér wèi zhī nù wèi zāi? yóu cǐ yán zhī, zé wài nèi shū yòng, bǐ wǒ yì míng.
可以我爱而谓之爱人，我憎而谓之憎人，所喜则谓之喜味，所怒而谓之怒味哉？由此言之，则外内殊用，彼我异名。
shēng yīn zì dāng yǐ shàn è wéi zhǔ, zé wú guān yú āi yuè āi yuè zì dāng yǐ qíng gǎn, zé wú xì yú shēng yīn.
声音自当以善恶为主，则无关于哀乐；哀乐自当以情感，则无系于声音。
míng shí jù qù, zé jìn rán kě jiàn yǐ.
名实俱去，则尽然可见矣。
qiě jì zǐ zài lǔ, cǎi shī guān lǐ, yǐ bié fēng yǎ, qǐ tú rèn shēng yǐ jué zāng pǐ zāi? yòu zhòng ní wén sháo, tàn qí yī zhì, shì yǐ zī jiē, hé bì yīn shēng yǐ zhī yú shùn zhī dé, rán hòu tàn měi xié? jīn cū míng qí yī duān, yì kě sī guò bàn yǐ.
且季子在鲁，采《诗》观礼，以别《风》、《雅》，岂徒任声以决臧否哉？又仲尼闻《韶》，叹其一致，是以咨嗟，何必因声以知虞舜之德，然後叹美邪？今粗明其一端，亦可思过半矣。
qín kè nán yuē: bā fāng yì sú, gē kū wàn shū, rán qí āi yuè zhī qíng, bù dé bú jiàn yě.
」秦客难曰：「八方异俗，歌哭万殊，然其哀乐之情，不得不见也。
fū xīn dòng yú zhōng, ér shēng chū yú xīn.
夫心动于中，而声出于心。
suī tuō zhī yú tā yīn, jì zhī yú yú shēng, shàn tīng chá zhě, yào zì jué zhī bù shǐ de guò yě.
虽托之于他音，寄之于余声，善听察者，要自觉之不使得过也。
xī bó yá lǐ qín ér zhōng zi zhī qí suǒ zhì lì rén jī qìng ér zǐ chǎn shí qí xīn āi lǔ rén chén kū ér yán yuān shěn qí shēng lí.
昔伯牙理琴而锺子知其所志；隶人击磬而子产识其心哀；鲁人晨哭而颜渊审其生离。
fū shù zi zhě, qǐ fù jiǎ zhì yú cháng yīn, jiè yàn yú qǔ dù zāi? xīn qī zhě zé xíng wèi zhī dòng, qíng bēi zhě zé shēng wèi zhī āi.
夫数子者，岂复假智于常音，借验于曲度哉？心戚者则形为之动，情悲者则声为之哀。
cǐ zì rán xiāng yìng, bù kě dé táo, wéi shén míng zhě néng jīng zhī ěr.
此自然相应，不可得逃，唯神明者能精之耳。
fū néng zhě bù yǐ shēng zhòng wéi nán, bù néng zhě bù yǐ shēng guǎ wèi yì.
夫能者不以声众为难，不能者不以声寡为易。
jīn bù kě yǐ wèi yù shàn tīng, ér wèi zhī shēng wú kě chá zhī lǐ jiàn fāng sú zhī duō biàn, ér wèi shēng yīn wú āi yuè yě.
今不可以未遇善听，而谓之声无可察之理；见方俗之多变，而谓声音无哀乐也。
yòu yún: xián bù yí yán ài, yú bù yí yán zēng.
」又云：「贤不宜言爱，愚不宜言憎。
rán zé yǒu xián rán hòu ài shēng, yǒu yú rán hòu zēng chéng, dàn bù dàng gòng qí míng ěr.
然则有贤然后爱生，有愚然后憎成，但不当共其名耳。
āi yuè zhī zuò, yì yǒu yóu ér rán.
哀乐之作，亦有由而然。
cǐ wèi shēng shǐ wǒ āi, yīn shǐ wǒ lè yě.
此为声使我哀，音使我乐也。
gǒu āi yuè yóu shēng, gèng wéi yǒu shí, hé dé míng shí jù qù xié? yòu yún: jì zǐ cǎi shī guān lǐ, yǐ bié fēng yǎ zhòng ní tàn sháo yīn zhī yī zhì, shì yǐ zī jiē.
苟哀乐由声，更为有实，何得名实俱去邪？」又云：「季子采《诗》观礼，以别《风》、《雅》；仲尼叹《韶》音之一致，是以咨嗟。
shì hé yán yú? qiě shī xiāng zòu cāo, ér zhòng ní dǔ wén wáng zhī róng shī juān jìn qū, ér zi yě shí wáng guó zhī yīn.
是何言欤？且师襄奏操，而仲尼睹文王之容；师涓进曲，而子野识亡国之音。
níng fù jiǎng shī ér hòu xià yán, xí lǐ rán hòu lì píng zāi? sī jiē shén miào dú jiàn, bù dài liú wén jī rì, ér yǐ zōng qí jí xiōng yǐ shì yǐ qián shǐ yǐ wéi měi tán.
宁复讲诗而后下言，习礼然后立评哉？斯皆神妙独见，不待留闻积日，而已综其吉凶矣；是以前史以为美谈。
jīn zi yǐ qū qū zhī jìn zhī, qí suǒ jiàn ér wéi xiàn, wú nǎi wū qián xián zhī shí wēi, fù fū zǐ zhī miào chá xié? zhǔ rén dá yuē: nán yún: suī gē kū wàn shū, shàn tīng chá zhě yào zì jué zhī, bù jiǎ zhì yú cháng yīn, bù jiè yàn yú qǔ dù, zhōng zi zhī tú yún yún shì yě.
今子以区区之近知，齐所见而为限，无乃诬前贤之识微，负夫子之妙察邪？」主人答曰：「难云：虽歌哭万殊，善听察者要自觉之，不假智于常音，不借验于曲度，锺子之徒云云是也。
cǐ wèi xīn bēi zhě, suī tán xiào gǔ wǔ, qíng huān zhě, suī fǔ yīng zī jiē, yóu bù néng yù wài xíng yǐ zì nì, kuáng chá zhě yú yí sì yě.
此为心悲者，虽谈笑鼓舞，情欢者，虽拊膺咨嗟，犹不能御外形以自匿，诳察者于疑似也。
yǐ wéi jiù lìng shēng yīn zhī wú cháng, yóu wèi dāng yǒu āi yuè ěr.
以为就令声音之无常，犹谓当有哀乐耳。
yòu yuē: jì zǐ tīng shēng, yǐ zhī zhòng guó zhī fēng shī xiāng zòu cāo, ér zhòng ní dǔ wén wáng zhī róng.
又曰：「季子听声，以知众国之风；师襄奏操，而仲尼睹文王之容。
àn rú suǒ yún, cǐ wéi wén wáng zhī gōng dé, yǔ fēng sú zhī shèng shuāi, jiē kě xiàng zhī yú shēng yīn: shēng zhī qīng zhòng, kě yí yú hòu shì xiāng juān zhī qiǎo, néng dé zhī yú jiāng lái.
案如所云，此为文王之功德，与风俗之盛衰，皆可象之于声音：声之轻重，可移于後世；襄涓之巧，能得之于将来。
ruò rán zhě, sān huáng wǔ dì, kě bù jué yú jīn rì, hé dú shù shì zāi? ruò cǐ guǒ rán yě.
若然者，三皇五帝，可不绝于今日，何独数事哉？若此果然也。
zé wén wáng zhī cāo yǒu cháng dù, sháo wǔ zhī yīn yǒu dìng shù, bù kě zá yǐ tā biàn, cāo yǐ yú shēng yě.
则文王之操有常度，韶武之音有定数，不可杂以他变，操以余声也。
zé xiàng suǒ wèi shēng yīn zhī wú cháng, zhōng zi zhī chù lèi, yú shì hū zhì yǐ.
则向所谓声音之无常，锺子之触类，于是乎踬矣。
ruò yīn shēng wú cháng, zhōng zi chù lèi, qí guǒ rán xié? zé zhòng ní zhī shí wēi, jì zhá zhī shàn tīng, gù yì wū yǐ.
若音声无常，锺子触类，其果然邪？则仲尼之识微，季札之善听，固亦诬矣。
cǐ jiē sú rú wàng jì, yù shén qí shì ér zhuī wèi ěr, yù lìng tiān xià huò shēng yīn zhī dào, bù yán lǐ yǐ jǐn cǐ, ér tuī shǐ shén miào nán zhī, hèn bù yù qí tīng yú dāng shí, mù gǔ rén ér zì tàn, sī suǒ dà wǎng hòu shēng yě.
此皆俗儒妄记，欲神其事而追为耳，欲令天下惑声音之道，不言理以尽此，而推使神妙难知，恨不遇奇听于当时，慕古人而自叹，斯所□大罔后生也。
fū tuī lèi biàn wù, dāng xiān qiú zhī zì rán zhī lǐ lǐ yǐ dìng, rán hòu jiè gǔ yì yǐ míng zhī ěr.
夫推类辨物，当先求之自然之理；理已定，然后借古义以明之耳。
jīn wèi dé zhī yú xīn, ér duō shì qián yán yǐ wéi tán zhèng, zì cǐ yǐ wǎng, kǒng qiǎo lì bù néng jì.
今未得之于心，而多恃前言以为谈证，自此以往，恐巧历不能纪。
yòu nán yún: āi yuè zhī zuò, yóu ài zēng zhī yóu xián yú, cǐ wèi shēng shǐ wǒ āi ér yīn shǐ wǒ lè gǒu āi yuè yóu shēng, gèng wéi yǒu shí yǐ.
」「又难云：「哀乐之作，犹爱憎之由贤愚，此为声使我哀而音使我乐；苟哀乐由声，更为有实矣。
fū wǔ sè yǒu hǎo chǒu chǒu, wǔ shēng yǒu shàn è, cǐ wù zhī zì rán yě.
夫五色有好丑丑，五声有善恶，此物之自然也。
zhì yú ài yǔ bù ài, xǐ yǔ bù xǐ, rén qíng zhī biàn, tǒng wù zhī lǐ, wéi zhǐ yú cǐ rán jiē wú yù yú nèi, dài wù ér chéng ěr.
至于爱与不爱，喜与不喜，人情之变，统物之理，唯止于此；然皆无豫于内，待物而成耳。
zhì fū āi yuè zì yǐ shì huì, xiān gòu yú xīn, dàn yīn hé shēng yǐ zì xiǎn fā.
至夫哀乐自以事会，先遘于心，但因和声以自显发。
gù qián lùn yǐ míng qí wú cháng, jīn fù jiǎ cǐ tán yǐ zhèng míng hào ěr.
故前论已明其无常，今复假此谈以正名号耳。
bù wéi āi yuè fā yú shēng yīn, rú ài zēng zhī shēng yú xián yú yě.
不为哀乐发于声音，如爱憎之生于贤愚也。
rán hé shēng zhī gǎn rén xīn, yì yóu jiǔ lǐ zhī fā rén qíng yě.
然和声之感人心，亦犹酒醴之发人情也。
jiǔ yǐ gān kǔ wéi zhǔ, ér zuì zhě yǐ xǐ nù wèi yòng.
酒以甘苦为主，而醉者以喜怒为用。
qí jiàn huān qī wèi shēng fā, ér wèi shēng yǒu āi yuè, bù kě jiàn xǐ nù wèi jiǔ shǐ, ér wèi jiǔ yǒu xǐ nù zhī lǐ yě.
其见欢戚为声发，而谓声有哀乐，不可见喜怒为酒使，而谓酒有喜怒之理也。
qín kè nán yuē: fū guān qì cǎi sè, tiān xià zhī tōng yòng yě.
」秦客难曰：「夫观气采色，天下之通用也。
xīn biàn yú nèi ér sè yīng yú wài, jiào rán kě jiàn, gù wú zi bù yí.
心变于内而色应于外，较然可见，故吾子不疑。
fū shēng yīn, qì zhī jī zhě yě.
夫声音，气之激者也。
xīn yīng gǎn ér dòng, shēng cóng biàn ér fā.
心应感而动，声从变而发。
xīn yǒu shèng shuāi, shēng yì lóng shā.
心有盛衰，声亦隆杀。
tóng jiàn yì yú yī shēn, hé dú yú shēng biàn dāng yí xié! fū xǐ nù zhāng yú sè zhěn, āi yuè yì yí xíng yú shēng yīn.
同见役于一身，何独于声便当疑邪！夫喜怒章于色诊，哀乐亦宜形于声音。
shēng yīn zì dāng yǒu āi yuè, dàn àn zhě bù néng shí zhī.
声音自当有哀乐，但暗者不能识之。
zhì zhōng zi zhī tú, suī zāo wú cháng zhī shēng, zé yǐng rán dú jiàn yǐ, jīn méng gǔ miàn qiáng ér bù wù, lí lóu zhāo qiū háo yú bǎi xún, yǐ cǐ yán zhī, zé míng àn shū néng yǐ.
至锺子之徒，虽遭无常之声，则颖然独见矣，今蒙瞽面墙而不悟，离娄昭秋毫于百寻，以此言之，则明暗殊能矣。
bù kě shǒu zhǐ chǐ zhī dù, ér yí lí lóu zhī chá zhí zhōng tòng zhī tīng, ér cāi zhōng zi zhī cōng jiē wèi gǔ rén wéi wàng jì yě.
不可守咫尺之度，而疑离娄之察；执中痛之听，而猜锺子之聪；皆谓古人为妄记也。
zhǔ rén dá yuē: nán yún: xīn yīng gǎn ér dòng, shēng cóng biàn ér fā, xīn yǒu shèng shuāi, shēng yì jiàng shā, āi yuè zhī qíng, bì xíng yú shēng yīn, zhōng zi zhī tú, suī zāo wú cháng zhī shēng, zé yǐng rán dú jiàn yǐ.
」主人答曰：「难云：心应感而动，声从变而发，心有盛衰，声亦降杀，哀乐之情，必形于声音，锺子之徒，虽遭无常之声，则颖然独见矣。
bì ruò suǒ yán, zé zhuó zhì zhī bǎo, shǒu yáng zhī jī, biàn hé zhī yuān, bó qí zhī bēi, xiàng rú zhī hán nù, bù zhàn zhī bù zhī, qiān biàn bǎi tài, shǐ gè fā yī yǒng zhī gē, tóng qǐ shù dàn zhī wēi, zé zhōng zi zhī tú, gè shěn qí qíng yǐ.
必若所言，则浊质之饱，首阳之饥，卞和之冤，伯奇之悲，相如之含怒，不占之怖祗，千变百态，使各发一咏之歌，同启数弹之微，则锺子之徒，各审其情矣。
ěr wèi tīng shēng zhě bù yǐ guǎ zhòng yì sī, chá qíng zhě bù yǐ dà xiǎo wèi yì, tóng chū yī shēn zhě, qī yú shí zhī yě.
尔为听声者不以寡众易思，察情者不以大小为异，同出一身者，期于识之也。
shè shǐ cóng xià, zé zi yě zhī tú, yì dāng fù cāo lǜ míng guǎn, yǐ kǎo qí yīn, zhī nán fēng zhī shèng shuāi, bié yǎ zhèng zhī yín zhèng yě? fū shí xīn zhī yǔ shén jué, xūn mù zhī yǔ āi qì, tóng yòng chū lèi, shǐ dí yá cháng zhī, bì bù yán lè lèi tián ér āi lèi kǔ, sī kě zhī yǐ.
设使从下，则子野之徒，亦当复操律鸣管，以考其音，知南风之盛衰，别雅、郑之淫正也？夫食辛之与甚噱，薰目之与哀泣，同用出泪，使狄牙尝之，必不言乐泪甜而哀泪苦，斯可知矣。
hé zhě? jī yè ròu hàn,? zé biàn chū, wú zhǔ yú āi yuè, yóu? jiǔ zhī náng lù, suī zé jù bù tóng, ér jiǔ wèi bù biàn yě.
何者？肌液肉汗，?笮便出，无主于哀乐，犹?酒之囊漉，虽笮具不同，而酒味不变也。
shēng jù yī tǐ zhī suǒ chū, hé dú dāng hán āi yuè zhī lǐ yě? qiě fú xián chí liù jīng, dà zhāng sháo xià, cǐ xiān wáng zhī zhì lè, suǒ yǐ dòng tiān dì gǎn guǐ shén.
声俱一体之所出，何独当含哀乐之理也？且夫《咸池》、《六茎》，《大章》、《韶夏》，此先王之至乐，所以动天地、感鬼神。
jīn bì yún shēng yīn mò bù xiàng qí tǐ ér chuán qí xīn, cǐ bì wèi zhì lè bù kě tuō zhī yú gǔ shǐ, bì xū shèng rén lǐ qí xián guǎn, ěr nǎi yǎ yīn dé quán yě.
今必云声音莫不象其体而传其心，此必为至乐不可托之于瞽史，必须圣人理其弦管，尔乃雅音得全也。
shùn mìng kuí jī shí fǔ shí, bā yīn kè xié, shén rén yǐ hé.
舜命夔「击石拊石，八音克谐，神人以和。
yǐ cǐ yán zhī, zhì lè suī dài shèng rén ér zuò, bù bì shèng rén zì zhí yě.
」以此言之，至乐虽待圣人而作，不必圣人自执也。
hé zhě? yīn shēng yǒu zì rán zhī hé, ér wú xì yú rén qíng.
何者？音声有自然之和，而无系于人情。
kè xié zhī yīn, chéng yú jīn shí zhì hé zhī shēng, dé yú guǎn xián yě.
克谐之音，成于金石；至和之声，得于管弦也。
fū xiān háo zì yǒu xíng kě chá, gù lí gǔ yǐ míng àn yì gōng ěr.
夫纤毫自有形可察，故离瞽以明暗异功耳。
ruò nǎi yǐ shuǐ jǐ shuǐ, shú yì zhī zāi? qín kè nán yuē: suī zhòng yù yǒu yǐn, zú zhāo gōng nàn, rán qí dà lǐ, dāng yǒu suǒ jiù.
若乃以水济水，孰异之哉？」秦客难曰：「虽众喻有隐，足招攻难，然其大理，当有所就。
ruò gé lú wén niú míng, zhī qí sān zi wèi xī shī kuàng chuī lǜ, zhī nán fēng bù jìng, chǔ shī bì bài yáng shé mǔ tīng wén ér tí, ér shěn qí sàng jiā.
若葛卢闻牛鸣，知其三子为牺；师旷吹律，知南风不竞，楚师必败；羊舌母听闻儿啼，而审其丧家。
fán cǐ shù shì, jiē xiào yú shàng shì, shì yǐ xián jiàn lù zài.
凡此数事，皆效于上世，是以咸见录载。
tuī cǐ ér yán, zé shèng shuāi jí xiōng, mò bù cún hū shēng yīn yǐ.
推此而言，则盛衰吉凶，莫不存乎声音矣。
jīn ruò fù wèi zhī wū wǎng, zé qián yán wǎng jì, jiē wèi qì wù, wú yòng zhī yě.
今若复谓之诬罔，则前言往记，皆为弃物，无用之也。
yǐ yán tōng lùn, wèi zhī huò ān.
以言通论，未之或安。
ruò néng míng sī suǒ yǐ, xiǎn qí suǒ yóu, shè èr lùn jù jì, yuàn zhòng wén zhī.
若能明斯所以，显其所由，设二论俱济，愿重闻之。
zhǔ rén dá yuē: wú wèi néng fǎn sān yú zhě, dé yì ér wàng yán, shì yǐ qián lùn lüè ér wèi xiáng.
」主人答曰：「吾谓能反三隅者，得意而忘言，是以前论略而未详。
jīn fù fán xún huán zhī nán, gǎn bù zì yī jié xié? fū lǔ niú néng zhī xī lì zhī sàng shēng, āi sān zi zhī bù cún, hán bēi jīng nián, sù yuàn gé lú cǐ wèi xīn yú rén tóng, yì yú shòu xíng ěr.
今复烦循环之难，敢不自一竭邪？夫鲁牛能知牺历之丧生，哀三子之不存，含悲经年，诉怨葛卢；此为心与人同，异于兽形耳。
cǐ yòu wú zhī suǒ yí yě.
此又吾之所疑也。
qiě niú fēi rén lèi, wú dào xiāng tōng, ruò wèi míng shòu jiē néng yǒu yán, gé lú shòu xìng dú xiǎo zhī, cǐ wèi chēng qí yǔ ér lùn qí shì, yóu yì chuán yì yán ěr, bù wéi kǎo shēng yīn ér zhī qí qíng, zé fēi suǒ yǐ wéi nán yě.
且牛非人类，无道相通，若谓鸣兽皆能有言，葛卢受性独晓之，此为称其语而论其事，犹译传异言耳，不为考声音而知其情，则非所以为难也。
ruò wèi zhī zhě wèi dāng chù wù ér dá, wú suǒ bù zhī, jīn qiě xiān yì qí suǒ yì zhě.
若谓知者为当触物而达，无所不知，今且先议其所易者。
qǐng wèn: shèng rén zú rén hú yù, dāng zhī qí suǒ yán fǒu hū? nán zhě bì yuē zhī zhī.
请问：圣人卒人胡域，当知其所言否乎？难者必曰知之。
zhī zhī zhī lǐ hé yǐ míng zhī? yuàn jiè zi zhī nán yǐ lì jiàn shí zhī yù.
知之之理何以明之？愿借子之难以立鉴识之域。
huò dāng yǔ guān jiē shí qí yán xié? jiāng chuī lǜ míng guǎn xiào qí yīn xié? guān qì cǎi sè hé qí xīn xié? cǐ wèi zhī xīn zì yóu qì sè, suī zì bù yán, yóu jiāng zhī zhī, zhī zhī zhī dào, kě bù dài yán yě.
或当与关接识其言邪？将吹律鸣管校其音邪？观气采色和其心邪？此为知心自由气色，虽自不言，犹将知之，知之之道，可不待言也。
ruò chuī lǜ xiào yīn yǐ zhī qí xīn, jiǎ lìng xīn zhì yú mǎ ér wù yán lù, chá zhě gù dāng yóu lù yǐ zhī mǎ yě.
若吹律校音以知其心，假令心志于马而误言鹿，察者固当由鹿以知马也。
cǐ wèi xīn bù xì yú suǒ yán, yán huò bù zú yǐ zhèng xīn yě.
此为心不系于所言，言或不足以证心也。
ruò dāng guān jiē ér zhī yán, cǐ wèi rú zǐ xué yán yú suǒ shī, rán hòu zhī zhī, zé hé guì yú cōng míng zāi? fū yán, fēi zì rán yí dìng zhī wù, wǔ fāng shū sú, tóng shì yì hào, jǔ yī míng yǐ wéi biāo shí ěr.
若当关接而知言，此为孺子学言于所师，然后知之，则何贵于聪明哉？夫言，非自然一定之物，五方殊俗，同事异号，举一名以为标识耳。
fū shèng rén qióng lǐ, wèi zì rán kě xún, wú wēi bù zhào.
夫圣人穷理，谓自然可寻，无微不照。
gǒu wú wēi bù zhào, lǐ bì zé suī jìn bú jiàn, gù yì yù zhī yán bù dé qiáng tōng.
苟无微不照，理蔽则虽近不见，故异域之言不得强通。
tuī cǐ yǐ wǎng, gé lú zhī bù zhī niú míng, dé bù quán hū? yòu nán yún: shī kuàng chuī lǜ, zhī nán fēng bù jìng, chǔ duō sǐ shēng.
推此以往，葛卢之不知牛鸣，得不全乎？」又难云：「师旷吹律，知南风不竞，楚多死声。
cǐ yòu wú zhī suǒ yí yě.
此又吾之所疑也。
qǐng wèn shī kuàng chuī lǜ zhī shí, chǔ guó zhī fēng xié, zé xiāng qù qiān lǐ, shēng bù zú dá ruò zhèng shí chǔ fēng lái rù lǜ zhòng xié, zé chǔ nán yǒu wú yuè, běi yǒu liáng sòng, gǒu bú jiàn qí yuán, xī yǐ shí zhī zāi? fán yīn yáng fèn jī, rán hòu chéng fēng.
请问师旷吹律之时，楚国之风邪，则相去千里，声不足达；若正识楚风来入律中邪，则楚南有吴、越，北有梁、宋，苟不见其原，奚以识之哉？凡阴阳愤激，然后成风。
qì zhī xiāng gǎn, chù dì ér fā, hé dé fā chǔ tíng, lái rù jìn hū? qiě yòu lǜ lǚ fēn sì shí zhī qì ěr, shí zhì ér qì dòng, lǜ yīng ér huī yí, jiē zì rán xiāng dài, bù jiǎ rén yǐ wéi yòng yě.
气之相感，触地而发，何得发楚庭，来入晋乎？且又律吕分四时之气耳，时至而气动，律应而灰移，皆自然相待，不假人以为用也。
shàng shēng xià shēng, suǒ yǐ jūn wǔ shēng zhī hé, xù gāng róu zhī fēn yě.
上生下生，所以均五声之和，叙刚柔之分也。
rán lǜ yǒu yí dìng zhī shēng, suī dōng chuī zhōng lǚ, qí yīn zì mǎn ér wú sǔn yě.
然律有一定之声，虽冬吹中吕，其音自满而无损也。
jīn yǐ jìn rén zhī qì, chuī wú yùn zhī lǜ, chǔ fēng ān de lái rù qí zhōng, yǔ wèi yíng suō xié? fēng wú xíng, shēng yǔ lǜ bù tōng, zé xiào lǐ zhī dì, wú qǔ yú fēng lǜ, bù qí rán hū? qǐ dú shī kuàng duō shí bó wù, zì yǒu yǐ zhī shèng bài zhī xíng, yù gù zhòng xīn ér tuō yǐ shén wēi, ruò bó cháng qiān zhī xǔ jǐng gōng shòu zāi? yòu nán yún: yáng shé mǔ tīng wén ér tí ér shěn qí sàng jiā.
今以晋人之气，吹无韵之律，楚风安得来入其中，与为盈缩邪？风无形，声与律不通，则校理之地，无取于风律，不其然乎？岂独师旷多识博物，自有以知胜败之形，欲固众心而托以神微，若伯常骞之许景公寿哉？」又难云：「羊舌母听闻儿啼而审其丧家。
fù qǐng wèn hé yóu zhī zhī? wèi shén xīn dú wù àn yǔ ér dāng xié? cháng wén ér tí ruò cǐ qí dà ér è, jīn zhī tí shēng shì xī zhī tí shēng, gù zhī qí sàng jiā xié? ruò shén xīn dú wù àn yǔ zhī dāng, fēi lǐ zhī suǒ de yě.
复请问何由知之？为神心独悟暗语而当邪？尝闻儿啼若此其大而恶，今之啼声似昔之啼声，故知其丧家邪？若神心独悟暗语之当，非理之所得也。
suī yuē tīng tí, wú qǔ yàn yú ér shēng yǐ.
虽曰听啼，无取验于儿声矣。
ruò yǐ cháng wén zhī shēng wèi è, gù zhī jīn tí dāng è, cǐ wèi yǐ jiǎ shēng wèi dù, yǐ xiào yǐ zhī tí yě.
若以尝闻之声为恶，故知今啼当恶，此为以甲声为度，以校乙之啼也。
fū shēng zhī yú yīn, yóu xíng zhī yú xīn yě.
夫声之于音，犹形之于心也。
yǒu xíng tóng ér qíng guāi, mào shū ér xīn jūn zhě.
有形同而情乖，貌殊而心均者。
hé yǐ míng zhī? shèng rén qí xīn děng dé ér xíng zhuàng bù tóng yě.
何以明之？圣人齐心等德而形状不同也。
gǒu xīn tóng ér xíng yì, zé hé yán hū guān xíng ér zhī xīn zāi? qiě kǒu zhī jī qì wèi shēng, hé yì yú lài? nà qì ér míng xié? tí shēng zhī shàn è, bù yóu ér kǒu jí xiōng, yóu qín sè zhī qīng zhuó bù zài cāo zhě zhī gōng zhuō yě.
苟心同而形异，则何言乎观形而知心哉？且口之激气为声，何异于籁?纳气而鸣邪？啼声之善恶，不由儿口吉凶，犹琴瑟之清浊不在操者之工拙也。
xīn néng biàn lǐ shàn tán, ér bù néng lìng nèi? diào lì, yóu gǔ zhě néng shàn qí qǔ dù, ér bù néng lìng qì bì qīng hé yě.
心能辨理善谈，而不能令内?调利，犹瞽者能善其曲度，而不能令器必清和也。
qì bù jiǎ miào gǔ ér liáng,? bù yīn huì xīn ér diào, rán zé xīn zhī yǔ shēng, míng wèi èr wù.
器不假妙瞽而良，?不因惠心而调，然则心之与声，明为二物。
èr wù zhī chéng rán, zé qiú qíng zhě bù liú guān yú xíng mào, kuí xīn zhě bù jiè tīng yú shēng yīn yě.
二物之诚然，则求情者不留观于形貌，揆心者不借听于声音也。
chá zhě yù yīn shēng yǐ zhī xīn, bù yì wài hū? jīn jìn mǔ wèi dài zhī yú lǎo chéng, ér zhuān xìn zuó rì zhī shēng, yǐ zhèng jīn rì zhī tí, qǐ bù wù zhōng yú qián shì hào qí zhě cóng ér chēng zhī zāi? qín kè nán yuē: wú wén bài zhě bù xiū zǒu, suǒ yǐ quán yě.
察者欲因声以知心，不亦外乎？今晋母未待之于老成，而专信昨日之声，以证今日之啼，岂不误中于前世好奇者从而称之哉？」秦客难曰：「吾闻败者不羞走，所以全也。
wú xīn wèi yàn ér yán, nán fù gèng cóng qí yú.
吾心未厌而言，难复更从其馀。
jīn píng hé zhī rén, tīng zhēng dí pí pá, zé xíng zào ér zhì yuè wén qín sè zhī yīn, zé tīng jìng ér xīn xián.
今平和之人，听筝笛琵琶，则形躁而志越；闻琴瑟之音，则听静而心闲。
tóng yī qì zhī zhōng, qū yòng měi shū, zé qíng suí zhī biàn: zòu qín shēng zé tàn xiàn ér kāng kǎi lǐ qí chǔ zé qíng yī ér sī zhuān, sì jiāo nòng zé huān fàng ér yù qiè xīn wèi shēng biàn, ruò cǐ qí zhòng.
同一器之中，曲用每殊，则情随之变：奏秦声则叹羡而慷慨；理齐楚则情一而思专，肆姣弄则欢放而欲惬；心为声变，若此其众。
gǒu zào jìng yóu shēng, zé hé wéi xiàn qí āi yuè, ér dàn yún zhì hé zhī shēng, wú suǒ bù gǎn, tuō dà tóng yú shēng yīn, guī zhòng biàn yú rén qíng? dé wú zhī bǐ bù míng cǐ zāi? zhǔ rén dá yuē: nán yún: pí pá zhēng dí lìng rén zào yuè.
苟躁静由声，则何为限其哀乐，而但云至和之声，无所不感，托大同于声音，归众变于人情？得无知彼不明此哉？」主人答曰：「难云：琵琶、筝、笛令人躁越。
yòu yún: qū yòng měi shū ér qíng suí zhī biàn.
又云：曲用每殊而情随之变。
cǐ chéng suǒ yǐ shǐ rén cháng gǎn yě.
此诚所以使人常感也。
pí pá zhēng dí, jiān cù ér shēng gāo, biàn zhòng ér jié shù, yǐ gāo shēng yù shù jié, gù shǐ rén xíng zào ér zhì yuè.
琵琶、筝、笛，间促而声高，变众而节数，以高声御数节，故使人形躁而志越。
yóu líng duó jǐng ěr, zhōng gǔ hài xīn, gù wén gǔ pí zhī yīn, sī jiàng shuài zhī chén, gài yǐ shēng yīn yǒu dà xiǎo, gù dòng rén yǒu měng jìng yě.
犹铃铎警耳，锺鼓骇心，故『闻鼓鼙之音，思将帅之臣』，盖以声音有大小，故动人有猛静也。
qín sè zhī tǐ, jiān liáo ér yīn pí, biàn xī ér shēng qīng, yǐ pí yīn yù xī biàn, bù xū xīn jìng tīng, zé bù jìn qīng hé zhī jí, shì yǐ tīng jìng ér xīn xián yě.
琴瑟之体，间辽而音埤，变希而声清，以埤音御希变，不虚心静听，则不尽清和之极，是以听静而心闲也。
fū qū yòng bù tóng, yì yóu shū qì zhī yīn ěr.
夫曲用不同，亦犹殊器之音耳。
qí chǔ zhī qū, duō chóng gù qíng yī, biàn miào gù sī zhuān.
齐楚之曲，多重故情一，变妙故思专。
jiāo nòng zhī yīn, yì zhòng shēng zhī měi, huì wǔ yīn zhī hé, qí tǐ shàn ér yòng bó, gù xīn chǐ yú zhòng lǐ wǔ yīn huì, gù huān fàng ér yù qiè.
姣弄之音，挹众声之美，会五音之和，其体赡而用博，故心侈于众理；五音会，故欢放而欲惬。
rán jiē yǐ dān fù gāo pí shàn è wèi tǐ, ér rén qíng yǐ zào jìng ér róng duān, cǐ wèi shēng yīn zhī tǐ, jǐn yú shū jí.
然皆以单、复、高、埤、善、恶为体，而人情以躁、静而容端，此为声音之体，尽于舒疾。
qíng zhī yīng shēng, yì zhǐ yú zào jìng ěr.
情之应声，亦止于躁静耳。
fū qū yòng měi shū, ér qíng zhī chù biàn, yóu zī wèi yì měi, ér kǒu zhé shí zhī yě.
夫曲用每殊，而情之处变，犹滋味异美，而口辄识之也。
wǔ wèi wàn shū, ér dà tóng yú měi qū biàn suī zhòng, yì dà tóng yú hé.
五味万殊，而大同于美；曲变虽众，亦大同于和。
měi yǒu gān, hé yǒu lè.
美有甘，和有乐。
rán suí qū zhī qíng, jǐn yú hé yù yīng měi zhī kǒu, jué yú gān jìng, ān dé āi yuè yú qí jiān zāi? rán rén qíng bù tóng, gè shī suǒ jiě.
然随曲之情，尽于和域；应美之口，绝于甘境，安得哀乐于其间哉？然人情不同，各师所解。
zé fā qí suǒ huái ruò yán píng hé, āi yuè zhèng děng, zé wú suǒ xiān fā, gù zhōng dé zào jìng.
则发其所怀；若言平和，哀乐正等，则无所先发，故终得躁静。
ruò yǒu suǒ fā, zé shì yǒu zhǔ yú nèi, bù wéi píng hé yě.
若有所发，则是有主于内，不为平和也。
yǐ cǐ yán zhī, zào jìng zhě, shēng zhī gōng yě āi yuè zhě, qíng zhī zhǔ yě.
以此言之，躁静者，声之功也；哀乐者，情之主也。
bù kě jiàn shēng yǒu zào jìng zhī yīng, yīn wèi āi yuè zhě jiē yóu shēng yīn yě.
不可见声有躁静之应，因谓哀乐者皆由声音也。
qiě shēng yīn suī yǒu měng jìng, měng jìng gè yǒu yī hé, hé zhī suǒ gǎn, mò bù zì fā.
且声音虽有猛静，猛静各有一和，和之所感，莫不自发。
hé yǐ míng zhī? fū huì bīn yíng táng, jiǔ hān zòu qín, huò xīn rán ér huān, huò cǎn ěr qì, fēi jìn āi yú bǐ, dǎo lè yú cǐ yě.
何以明之？夫会宾盈堂，酒酣奏琴，或忻然而欢，或惨尔泣，非进哀于彼，导乐于此也。
qí yīn wú biàn yú xī, ér huān qī bìng yòng, sī fēi chuī wàn bù tóng xié? fū wéi wú zhǔ yú xǐ nù, yì yīng wú zhǔ yú āi yuè, gù huān qī jù jiàn.
其音无变于昔，而欢戚并用，斯非『吹万不同』邪？夫唯无主于喜怒，亦应无主于哀乐，故欢戚俱见。
ruò zī piān gù zhī yīn, hán yī zhì zhī shēng, qí suǒ fā míng, gè dāng qí fēn, zé yān néng jiān yù qún lǐ, zǒng fā zhòng qíng xié? yóu shì yán zhī, shēng yīn yǐ píng hé wèi tǐ, ér gǎn wù wú cháng xīn zhì yǐ suǒ qí wéi zhǔ, yīng gǎn ér fā.
若资偏固之音，含一致之声，其所发明，各当其分，则焉能兼御群理，总发众情邪？由是言之，声音以平和为体，而感物无常；心志以所俟为主，应感而发。
rán zé shēng zhī yǔ xīn, shū tú yì guǐ, bù xiāng jīng wěi, yān dé rǎn tài hé yú huān qī, zhuì xū míng yú āi yuè zāi? qín kè nán yuē: lùn yún: měng jìng zhī yīn, gè yǒu yī hé, hé zhī suǒ gǎn, mò bù zì fā, shì yǐ jiǔ hān zòu qín ér huān qī bìng yòng.
然则声之与心，殊涂异轨，不相经纬，焉得染太和于欢戚，缀虚名于哀乐哉？秦客难曰：「论云：猛静之音，各有一和，和之所感，莫不自发，是以酒酣奏琴而欢戚并用。
cǐ yán piān bìng zhī qíng xiān jī yú nèi, gù huái huān zhě zhí āi yīn ér fā, nèi qī zhě yù yuè shēng ér gǎn yě.
此言偏并之情先积于内，故怀欢者值哀音而发，内戚者遇乐声而感也。
fū yīn shēng zì dāng yǒu yí dìng zhī āi yuè, dàn shēng huà chí huǎn bù kě cāng cù, bù néng duì yì.
夫音声自当有一定之哀乐，但声化迟缓不可仓卒，不能对易。
piān zhòng zhī qíng, chù wù ér zuò, gù jīn āi yuè tóng shí ér yīng ěr suī èr qíng jù jiàn, zé hé sǔn yú shēng yīn yǒu dìng lǐ xié? zhǔ rén dá yuē: nán yún: āi yuè zì yǒu dìng shēng, dàn piān zhòng zhī qíng, bù kě zú yí.
偏重之情，触物而作，故今哀乐同时而应耳；虽二情俱见，则何损于声音有定理邪？主人答曰：「难云：哀乐自有定声，但偏重之情，不可卒移。
gù huái qī zhě yù yuè shēng ér āi ěr.
故怀戚者遇乐声而哀耳。
jí rú suǒ yán, shēng yǒu dìng fēn, jiǎ shǐ lù míng chóng zòu, shì yuè shēng yě.
即如所言，声有定分，假使《鹿鸣》重奏，是乐声也。
ér lìng qī zhě yù zhī, suī shēng huà chí huǎn, dàn dāng bù néng shǐ biàn lìng huān ěr, hé dé gèng yǐ āi xié? yóu yī jué zhī huǒ, suī wèi néng wēn yī shì, bù yí fù zēng qí hán yǐ.
而令戚者遇之，虽声化迟缓，但当不能使变令欢耳，何得更以哀邪？犹一爝之火，虽未能温一室，不宜复增其寒矣。
fū huǒ fēi lóng hán zhī wù, lè fēi zēng āi zhī jù yě.
夫火非隆寒之物，乐非增哀之具也。
lǐ xián gāo táng ér huān qī bìng yòng zhě, zhí zhì hé zhī fā zhì dǎo qíng, gù lìng wài wù suǒ gǎn dé zì jìn ěr.
理弦高堂而欢戚并用者，直至和之发滞导情，故令外物所感得自尽耳。
nán yún: piān zhòng zhī qíng, chù wù ér zuò, gù lìng āi yuè tóng shí ér yīng ěr.
难云：偏重之情，触物而作，故令哀乐同时而应耳。
fū yán āi zhě, huò jiàn jī zhàng ér qì, huò dǔ yú fú ér bēi, tú yǐ gǎn rén wáng ér wù cún, tòng shì xiǎn ér xíng qián, qí suǒ yǐ huì zhī, jiē zì yǒu yóu, bù wéi chù dì ér shēng āi, dāng xí ér lèi chū yě.
夫言哀者，或见机杖而泣，或睹舆服而悲，徒以感人亡而物存，痛事显而形潜，其所以会之，皆自有由，不为触地而生哀，当席而泪出也。
jīn jiàn jī zhàng yǐ zhì gǎn, tīng hé shēng ér liú tì zhě, sī fēi hé zhī suǒ gǎn, mò bù zì fā yě.
今见机杖以致感，听和声而流涕者，斯非和之所感，莫不自发也。
qín kè nán yuē: lùn yún: jiǔ hān zòu qín ér huān qī bìng yòng.
」秦客难曰：「论云：酒酣奏琴而欢戚并用。
yù tōng cǐ yán, gù dá yǐ piān qíng gǎn wù ér fā ěr.
欲通此言，故答以偏情感物而发耳。
jīn qiě yǐn xīn ér yán, míng zhī yǐ chéng xiào.
今且隐心而言，明之以成效。
fū rén xīn bù huān zé qī, bù qī zé huān, cǐ qíng zhì zhī dà yù yě.
夫人心不欢则戚，不戚则欢，此情志之大域也。
rán qì shì qī zhī shāng, xiào shì huān zhī yòng.
然泣是戚之伤，笑是欢之用。
gài wén qí chǔ zhī qū zhě, wéi dǔ qí āi tì zhī róng, ér wèi zēng jiàn xiào jué zhī mào.
盖闻齐、楚之曲者，唯睹其哀涕之容，而未曾见笑噱之貌。
cǐ bì qí chǔ zhī qū, yǐ āi wèi tǐ, gù qí suǒ gǎn, jiē yīng qí dù liàng qǐ tú yǐ duō chóng ér shǎo biàn, zé zhì qíng yī ér sī zhuān xié? ruò chéng néng zhì qì, zé shēng yīn zhī yǒu āi yuè, duàn kě zhī yǐ.
此必齐、楚之曲，以哀为体，故其所感，皆应其度量；岂徒以多重而少变，则致情一而思专邪？若诚能致泣，则声音之有哀乐，断可知矣。
zhǔ rén dá yuē: suī rén qíng gǎn yú āi yuè, āi yuè gè yǒu duō shǎo.
」主人答曰：「虽人情感于哀乐，哀乐各有多少。
yòu āi yuè zhī jí, bù bì tóng zhì yě.
又哀乐之极，不必同致也。
fū xiǎo āi róng huài, shén bēi ér qì, āi zhī fāng yě xiǎo huān yán yuè, zhì lè xīn yù, lè zhī lǐ yě.
夫小哀容坏，甚悲而泣，哀之方也；小欢颜悦，至乐心喻，乐之理也。
hé yǐ míng zhī? fū zhì qīn ān yù, zé tián ruò zì rán, suǒ zì de yě.
何以明之？夫至亲安豫，则恬若自然，所自得也。
jí zài wēi jí, jǐn rán hòu jì, zé? bù jí rén wǔ.
及在危急，仅然后济，则?不及亻舞。
yóu cǐ yán zhī, rén wǔ zhī bù ruò xiàng zhī zì dé, qǐ bù rán zāi?, zhì fū xiào jué suī chū yú huān qíng, rán zì yǐ lǐ chéng yòu fēi zì rán yīng shēng zhī jù yě.
由此言之，亻舞之不若向之自得，岂不然哉？，至夫笑噱虽出于欢情，然自以理成又非自然应声之具也。
cǐ wéi lè zhī yīng shēng, yǐ zì dé wéi zhǔ āi zhī yīng gǎn, yǐ chuí tì wèi gù.
此为乐之应声，以自得为主；哀之应感，以垂涕为故。
chuí tì zé xíng dòng ér kě jué, zì dé zé shén hé ér wú yōu, shì yǐ guān qí yì ér bù shí qí tóng, bié qí wài ér wèi chá qí nèi ěr.
垂涕则形动而可觉，自得则神合而无忧，是以观其异而不识其同，别其外而未察其内耳。
rán xiào jué zhī bù xiǎn yú shēng yīn, qǐ dú qí chǔ zhī qū xié? jīn bù qiú lè yú zì dé zhī yù, ér yǐ wú xiào jué wèi qí chǔ tǐ āi, qǐ bù zhī āi ér bù shí lè hū? qín kè wèn yuē: zhòng ní yǒu yán: yí fēng yì sú, mò shàn yú lè.
然笑噱之不显于声音，岂独齐楚之曲邪？今不求乐于自得之域，而以无笑噱谓齐、楚体哀，岂不知哀而不识乐乎？」秦客问曰：「仲尼有言：『移风易俗，莫善于乐。
jí rú suǒ lùn, fán bǎi āi yuè, jiē bù zài shēng, jí yí fēng yì sú, guǒ yǐ hé wù xié? yòu gǔ rén shèn mǐ mǐ zhī fēng, yì xin yǎo ěr zhī shēng, gù yuē: fàng zhèng shēng, yuǎn nìng rén.
』即如所论，凡百哀乐，皆不在声，即移风易俗，果以何物邪？又古人慎靡靡之风，抑忄舀耳之声，故曰：『放郑声，远佞人。
rán zé zhèng wèi zhī yīn jī míng qiú yǐ xié shén rén, gǎn wèn zhèng yǎ zhī tǐ, lóng bì suǒ jí fēng sú chēng yì, xī yóu ér jì? xìng zhòng wén zhī, yǐ wù suǒ yí.
』然则郑卫之音击鸣球以协神人，敢问郑雅之体，隆弊所极；风俗称易，奚由而济？幸重闻之，以悟所疑。
zhǔ rén yīng zhī yuē: fū yán yí fēng yì sú zhě, bì chéng shuāi bì zhī hòu yě.
」主人应之曰：「夫言移风易俗者，必承衰弊之後也。
gǔ zhī wáng zhě, chéng tiān lǐ wù, bì chóng jiǎn yì zhī jiào, yù wú wéi zhī zhì, jūn jìng yú shàng, chén shùn yú xià, xuán huà qián tōng, tiān rén jiāo tài, kū gǎo zhī lèi, jìn yù líng yè, liù hé zhī nèi, mù yù hóng liú, dàng dí chén gòu, qún shēng ān yì, zì qiú duō fú, mò rán cóng dào, huái zhōng bào yì, ér bù jué qí suǒ yǐ rán yě.
古之王者，承天理物，必崇简易之教，御无为之治，君静于上，臣顺于下，玄化潜通，天人交泰，枯槁之类，浸育灵液，六合之内，沐浴鸿流，荡涤尘垢，群生安逸，自求多福，默然从道，怀忠抱义，而不觉其所以然也。
hé xīn zú yú nèi, hé qì jiàn yú wài, gù gē yǐ xù zhì, rén wǔ yǐ xuān qíng.
和心足于内，和气见于外，故歌以叙志，亻舞以宣情。
rán hòu wén zhī yǐ cǎi zhāng, zhào zhī yǐ fēng yǎ, bō zhī yǐ bā yīn, gǎn zhī yǐ tài hé, dǎo qí shén qì, yǎng ér jiù zhī.
然后文之以采章，照之以风雅，播之以八音，感之以太和，导其神气，养而就之。
yíng qí qíng xìng, zhì ér míng zhī, shǐ xīn yǔ lǐ xiāng shùn, qì yǔ shēng xiāng yìng, hé hū huì tōng, yǐ jì qí měi.
迎其情性，致而明之，使心与理相顺，气与声相应，合乎会通，以济其美。
gù kǎi lè zhī qíng, jiàn yú jīn shí, hán hóng guāng dà, xiǎn yú yīn shēng yě.
故凯乐之情，见于金石，含弘光大，显于音声也。
ruò yǐ wǎng zé wàn guó tóng fēng, fāng róng jì mào, fù rú qiū lán, bù qī ér xìn, bù móu ér chéng, mù rán xiāng ài, yóu shū jǐn cǎi, ér càn bǐng kě guān yě.
若以往则万国同风，芳荣济茂，馥如秋兰，不期而信，不谋而诚，穆然相爱，犹舒锦彩，而粲炳可观也。
dà dào zhī lóng, mò shèng yú zī, tài píng zhī yè, mò xiǎn yú cǐ.
大道之隆，莫盛于兹，太平之业，莫显于此。
gù yuē yí fēng yì sú, mò shàn yú lè.
故曰「『移风易俗，莫善于乐。
lè zhī wèi tǐ, yǐ xīn wéi zhǔ.
』乐之为体，以心为主。
gù wú shēng zhī lè, mín zhī fù mǔ yě.
故无声之乐，民之父母也。
zhì bā yīn huì xié, rén zhī suǒ yuè, yì zǒng wèi zhī lè, rán fēng sú yí yì, bù zài cǐ yě.
至八音会谐，人之所悦，亦总谓之乐，然风俗移易，不在此也。
fū yīn shēng hé bǐ, rén qíng suǒ bù néng yǐ zhě yě.
夫音声和比，人情所不能已者也。
shì yǐ gǔ rén zhī qíng zhī bù kě fàng, gù yì qí suǒ dùn zhī yù zhī bù kě jué, gù yīn qí suǒ zì.
是以古人知情之不可放，故抑其所遁；知欲之不可绝，故因其所自。
wèi kě fèng zhī lǐ, zhì kě dǎo zhī lè.
为可奉之礼，制可导之乐。
kǒu bù jìn wèi, lè bù jí yīn.
口不尽味，乐不极音。
kuí zhōng shǐ zhī yí, dù xián yú zhī zhōng.
揆终始之宜，度贤愚之中。
wèi zhī jiǎn zé, shǐ yuǎn jìn tóng fēng, yòng ér bù jié, yì suǒ yǐ jié zhōng xìn, zhe bù qiān yě.
为之检则，使远近同风，用而不竭，亦所以结忠信，著不迁也。
gù xiāng xiào xiáng shú yì suí zhī biàn, sī zhú yǔ zǔ dòu bìng cún, yǔ máo yǔ yī ràng jù yòng, zhèng yán yǔ hé shēng tóng fā.
故乡校庠塾亦随之变，丝竹与俎豆并存，羽毛与揖让俱用，正言与和声同发。
shǐ jiāng tīng shì shēng yě, bì wén cǐ yán jiāng guān shì róng yě, bì chóng cǐ lǐ.
使将听是声也，必闻此言；将观是容也，必崇此礼。
lǐ yóu bīn zhǔ shēng jiàng, rán hòu chóu zuò xíng yān.
礼犹宾主升降，然后酬酢行焉。
yú shì yán yǔ zhī jié, shēng yīn zhī dù, yī ràng zhī yí, dòng zhǐ zhī shù, jìn tuì xiāng xū, gòng wèi yī tǐ.
于是言语之节，声音之度，揖让之仪，动止之数，进退相须，共为一体。
jūn chén yòng zhī yú cháo, shù shì yòng zhī yú jiā, shǎo ér xí zhī, zhǎng ér bù dài, xīn ān zhì gù, cóng shàn rì qiān, rán hòu lín zhī yǐ jìng, chí zhī yǐ jiǔ ér bù biàn, rán hòu huà chéng, cǐ yòu xiān wáng yòng lè zhī yì yě.
君臣用之于朝，庶士用之于家，少而习之，长而不怠，心安志固，从善日迁，然后临之以敬，持之以久而不变，然后化成，此又先王用乐之意也。
gù cháo yàn pìn xiǎng, jiā lè bì cún.
故朝宴聘享，嘉乐必存。
shì yǐ guó shǐ cǎi fēng sú zhī shèng shuāi, jì zhī yuè gōng, xuān zhī guǎn xián, shǐ yán zhī zhě wú zuì, wén zhī zhě zú yǐ zì jiè.
是以国史采风俗之盛衰，寄之乐工，宣之管弦，使言之者无罪，闻之者足以自诫。
cǐ yòu xiān wáng yòng lè zhī yì yě.
此又先王用乐之意也。
ruò fú zhèng shēng, shì yīn shēng zhī zhì miào.
若夫郑声，是音声之至妙。
miào yīn gǎn rén, yóu měi sè huò zhì.
妙音感人，犹美色惑志。
dān? huāng jiǔ, yì yǐ sàng yè, zì fēi zhì rén, shú néng yù zhī? xiān wáng kǒng tiān xià liú ér bù fǎn, gù jù qí bā yīn, bù dú qí shēng jué qí dà hé, bù qióng qí biàn juān yǎo tiǎo zhī shēng, shǐ lè ér bù yín, yóu dà gēng bù hé, bù jí sháo yào zhī wèi yě.
耽?荒酒，易以丧业，自非至人，孰能御之？先王恐天下流而不反，故具其八音，不渎其声；绝其大和，不穷其变；捐窈窕之声，使乐而不淫，犹大羹不和，不极勺药之味也。
ruò liú sú qiǎn jìn, zé shēng bù zú yuè, yòu fēi suǒ huān yě.
若流俗浅近，则声不足悦，又非所欢也。
ruò shàng shī qí dào, guó sāng qí jì, nán nǚ bēn suí, yín huāng wú dù, zé fēng yǐ cǐ biàn, sú yǐ hǎo chéng.
若上失其道，国丧其纪，男女奔随，淫荒无度，则风以此变，俗以好成。
shàng qí suǒ zhì, zé qún néng sì zhī, lè qí suǒ xí, zé hé yǐ zhū zhī? tuō yú hé shēng, pèi ér zhǎng zhī, chéng dòng yú yán, xīn gǎn yú hé, fēng sú yī chéng, yīn ér míng zhī.
尚其所志，则群能肆之，乐其所习，则何以诛之？托于和声，配而长之，诚动于言，心感于和，风俗一成，因而名之。
rán suǒ míng zhī shēng, wú zhōng yú yín xié yě.
然所名之声，无中于淫邪也。
yín zhī yǔ zhèng tóng hū xīn, yǎ zhèng zhī tǐ, yì zú yǐ guān yǐ.
淫之与正同乎心，雅、郑之体，亦足以观矣。
」

译文注释

《声无哀乐论》的诗词大意